Via Belgica volgt route van Caesars snelweg
Auteur: Harry Lindelauf
Fotografie: Tom Buijtendorp, Uitgeverij WBooks, Vaticaans Museum, Rijksmuseum van Oudheden, Maja d’Hollosy
Gaius Julius Caesar staat ruim 2.000 jaar na zijn dood volop in de belangstelling dankzij een tentoonstelling in Amsterdam en een nieuw boek van Tom Buijtendorp. Hij maakt aannemelijk dat Caesar de route volgt van de latere Via Belgica en vernieuwt ons beeld van Caesar, letterlijk en figuurlijk.
Het was de uitgever die met het idee kwam om de tentoonstelling in het H’ART Museum (zie tekstkader) te begeleiden met een routegids. Niet het zoveelste boek over de keizer maar een boek dat Caesar zelf èn zijn veldtochten in de Lage Landen in beeld brengt. Archeoloog en schrijver Tom Buijtendorp ging aan de slag: ‘Ik benader Caesar als eerste ontdekkingsreiziger in de regio waardoor je wandelend anders naar hem gaat kijken. Dankzij recente ontdekkingen valt veel meer te zien dan eerder.’
Mooie omgeving
Hij en zijn vrouw trokken de wandelschoenen aan: ‘Ik denk dat ik zo’n veertien dagen heb gewandeld voor dit boek’. De samenwerking van de niet-wandelaar en zijn vrouw (niet-Romein) levert een bijzonder resultaat op. ‘De routes zijn interessant voor wie belangstelling heeft voor de Romeinse geschiedenis. En als je geen interesse hebt in de Romeinen kun je prachtig wandelen want kennelijk had Caesar oog voor een mooie omgeving’, zegt Tom Buijtendorp lachend.
Caesars snelweg
Tom Buijtendorp heeft de veldtochten van Caesar vanuit het Romeinse winterkamp in Amiens naar de Lage Landen letterlijk in kaart gebracht. Buijtendorp maakt aannemelijk dat Caesar zo slim was om de lastige en gevaarlijke Eifel en Ardennen te omzeilen. Dat kon hij door van oost naar west te reizen langs de route waar enkele decennia later de Via Belgica is aangelegd. Hij noemt het Caesar’s snelweg van de Rijn naar de kust bij Boulogne, een snelle verbinding met maar twee grotere rivieren die moeten worden overgestoken: de Maas en de Schelde.
De oversteek van de Maas -je raadt het al- ligt in Maastricht. Caesar kan waarschijnlijk dankzij een lage waterstand en toegankelijke oevers door de rivier waden. Het is ook mogelijk dat hij een tijdelijke brug bouwt.
Romeins kamp op Caestert
Caesar leed bij een hoogteburcht zijn grootste nederlaag van de Gallische Oorlog. Dat was tegen de Eburonen die leefden in de buurt van Maastricht en Tongeren. Tom Buijtendorp neemt de lezer mee naar het plateau van Caestert bij Maastricht met de enige bewaard gebleven hoogteburcht van de regio. Hoewel niet bewezen is dat daar de veldslag plaatsvond, is het volgens hem de meest aannemelijke plek. De hoogteburcht en het Jekerdal vormen hoe dan ook een perfect decor om al wandelend de strijd tot leven te brengen. Als het niet precies hier was, zal het in een vergelijkbare omgeving zijn gebeurd.
In zijn boek werkt hij met een bolletjes-score die snel duidelijk maakt of een plek het ‘aannemelijkst’ is of bijvoorbeeld slechts een ‘misschien’ scoort. ‘
Caestert!’, is dan ook het antwoord van Tom Buijtendorp op de vraag wat hij het liefst verder onderzocht zou willen hebben. ‘Maar tot nu toe leverden elders alleen grote opgravingen aantoonbare sporen van Caesars leger op, en grootschalig graven is in dit beschermde terrein onmogelijk. Het Jekerdal koestert zijn geheimen.’
Ons beeld van Caesar
Aan de hand van zijn eerdere onderzoek is in wasachtig materiaal een gezichtsreconstructie van Caesar gemaakt, mede op basis van een redelijk onbekend marmeren beeld in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Het boek toont recent gepubliceerde eigentijdse afbeeldingen van Caesar die aansluiten bij de reconstructie en het Leidse beeld. Beiden kregen dan ook een prominente plek in het boek en de expositie. Volgens Buijtendorp blijven er onzekerheden, maar is in ieder geval duidelijk dat we eeuwenlang zijn gefopt door de Romeinse propaganda.
Caesar werd na zijn dood in Rome aanbeden als een god en de beelden die in de eeuwen daarna werden gemaakt, kregen dan ook een steeds hoger propaganda-gehalte.
De medaille heeft ook hier twee kanten zo maakt Tom Buijtendorp duidelijk. Aan de ene kant walmt de wierook voor de succesvolle politieke en militaire strateeg, de aanvoerder die tussen zijn troepen staat en die als avonturier en ontdekkingsreiziger Gallië verovert en verder noordwaarts durft tot midden-Nederland. Zelfs de zee houdt hem niet tegen, nazomer 55 voor Christus steekt hij over naar Engeland.
Zwaard en dolk
Ook de keerzijde is imponerend negatief: Caesar zoekt dictatoriale macht en is een meedogenloze generaal met volkerenmoord op zijn strafblad. Zijn veldtochten zijn niet zonder strategische blunders en zijn overzicht van de geografie van de Lage Landen was beperkt. Maar door zijn eigen verslag te schrijven in ‘De bello Gallico’ toont hij zich dan weer een public relations kanjer en polijst zijn zwakke punten tot ze glanzen als successen.
Hoe dan ook, Caesar is en blijft de Romein die met het zwaard leeft en in 44 voor Christus door de dolk sterft. Boek en tentoonstelling bieden volop stof tot nadenken voor wie zijn eigen beeld van Caesar wil herijken. Of zoals Tom Buijtendorp het verwoordt: ‘Het boek moedigt aan het oude beeld van Caesar los te laten, zelf te gaan kijken en je eigen beeld te vormen.’
Julius Caesar in Amsterdam
De tentoonstelling in het H’ART Museum in Amsterdam vertelt met bijna honderdvijftig voorwerpen het levensverhaal van Julius Caesar. De tentoonstelling is te zien tot en met maandag 20 mei 2024. H’ART Museum is de nieuwe naam van het Hermitage museum.
Foto1
Tom Buijtendorp: ‘Dankzij recente ontdekkingen valt veel meer te zien dan kort geleden.’
Foto2
Het Jekerdal: de meest waarschijnlijke locatie voor de veldslag tussen Eburonen en Romeinen.
Foto4
De route die Caesar en zijn legioenen zeer waarschijnlijk volgden van Remagen bij Koblenz via Zuid-Limburg naar het westen.
Foto5
Het oude beeld van Caesar: een buste van het Vaticaans Museum, waarschijnlijk gemaakt kort na zijn dood en de buste uit de collectie van het Rijksuseum van Oudheden.
Foto6
De Caesarroute, gids bij Caesar in de Lage Landen, uitgeverij WBooks.
