Kerkrade is Romeinser dan je denkt
Auteur: Harry Lindelauf
Fotografie: Rijksmuseum van Oudheden, Rijksdienst Cultureel Erfgoed, Gerard Tichelman
Kerkrade is bekend dankzij de mijnen, abdij Rolduc, voetbal en het Wereldmuziekconcours. Minder bekend is het rijke Romeinse verleden van de stad met een serie villa’s rustica (boerderijen), mijlpalen, heerbanen, en een voor Nederland unieke vondst.
Om met dat unieke, nauwelijks bekende te beginnen: het beertje van Kerkrade. Archeologen vinden het in 1997 in de buurt van de McDonalds op het bedrijventerrein tussen Euregioweg, Winckelen en Heerlenersteenweg. De archeologen vinden ook bewijs dat daar tussen 150 en 250 jaar na Christus een Romeinse boerderij heeft gestaan met een serie bijgebouwen. Aan het daglicht komen vier diepe waterputten, enkele kuilen met brandresten en grotere kuilen waar mogelijk leem uit is gehaald.
Bijzonder is de zogenaamde ‘offerkuil’, een bijna vierkante kuil van 2 x 1,5 m, die bij het opgraven circa 1 m diep is. In de kuil worden negen bijna complete aardewerk potten gevonden. En een terracotta beeldje van een beer. Deze beeldjes werden met behulp van mallen in serie gemaakt in Keulen, maar in Nederland is er slechts één gevonden.
foto: Opgraving Winckelen Kerkrade 1997
Waarom een offer?
Het beeldje van de beer verwijst naar de berengodin Artio die de Romeinen hadden overgenomen van de Kelten. De vraag is: waarom werd hier in Kerkrade aan de berengodin geofferd? Het voor de hand liggende antwoord: om haar en dus haar beschermelingen gunstig te stemmen. Mogelijk hadden de bewoners van de villa rustica last van beren.
Alle vondsten op deze plek wijzen er op dat hier een Romeins villacomplex lag. Helaas is het hoofdgebouw (nog) niet gevonden.
foto: De ‘oogst’ van de offerkuil: aardewerk kruiken, schalen en potjes. Links op de voorgrond het beertje.
Best onderzochte villa
Dat geldt wel voor de enorme boerderij die in de Holzkuil wordt gevonden. Op dit terrein van 250 bij 160 meter bij buurtschap De Vink en bijna op de rand van het Wormdal ligt de best onderzochte -want volledig opgegraven- Romeinse villa van Nederland. De eerste van de 25 gebouwen zijn gebouwd rond het jaar 70, daarna volgden uitbreiding en vernieuwing tot ongeveer het jaar 270. Waarschijnlijk betekent een inval van vijandelijke stammen het einde van de villa.
Villa Holzkuil was in zijn hoogtijdagen een klassieke Romeinse herenboerderij met een stenen hoofdgebouw, badhuis en tal van bijgebouwen. Op het terrein liggen ook twee waterputten en twee vijvers, alles omsloten door greppels en hekwerk. Opvallend is dat het badhuis en een keldertje goed bewaard zijn gebleven. Vondsten laten zien dat de eigenaren van de boerderij goed verdienden: er zijn luxe aardewerk (terra sigillata), mantelspelden uit Mainz en sieraden gevonden.
Na de opgraving, die tien maanden duurde, zijn alle resten weer afgedekt met grond. De locatie is gemarkeerd met een Archeopunt.
foto: de Holzkuil in Kerkrade
Van Schouffertsbos tot Vrouwezijp
In de hele löss-strook van Zuid-Limburg zijn tot op heden zo’n 70 Romeinse boerderijen ontdekt. Ook Kerkrade heeft daarin een aandeel want naast de villa Holzkuil zijn de volgende villa’s bekend:
- Krichelstraat, Spekholzerheide. Ook al uniek in Nederland: hier kun je de muurresten bekijken van het hoofdgebouw. Dat was 51,50 meter lang en 21,80 meter breed en kende onder meer een woonkeuken, woon- en werkruimtes en stallen.
- Klein Graverstraat–Romeinenstraat.
- Bij hoeve de Overste Hof in Strijthagen.
- Op industrieterrein De Beitel is een graanschuur ontdekt die hoort bij een villa. De resten van de villa liggen onder de N281.
- In het Boijensbos in Eygelshoven liggen de resten van villa Schouffertsbos verscholen.
- Net als de villa Holzkuil op de rand van het Wormdal naast Rolduc: de villaresten Vrouwezijp.
Mijlpalen, urnen en heerbanen
Daarmee is de Romeinse koek in Kerkrade nog niet op. De huidige stad ligt ingeklemd tussen de Via Belgica, die door of direct langs Eygelshoven liep, en de Via Traiana. Dit is er nog meer ontdekt:
- Restanten van twee mijlpalen in de muur van het oude kerkje Johannes de Doper in Eygelshoven.
- Om de hoek van het kerkje: muurresten van een gebouw en een badhuis aan de Schovetweg.
- Wegdek van de Via Traiana, de Romeinse weg die Trier via Aken en Heerlen met Xanten verbondt. De weg wordt aangetroffen bij de spoorbrug Locht.
- Grafveld op de plek van de voormalige bruinkoolgroeve Herman in Eygelshoven, niet ver van de woningresten aan de Schovetweg. Opmerkelijk: na bijna 2.000 jaar is het terrein wederom een (natuur)begraafplaats.
- Grafveld in het Kolverenbos tussen Eygelshoven en Rimburg.
foto: De voormalige bruinkoolgroeve Herman in Eygelshoven, waar een Romeins urnenveld ontdekt is.
