De eerste stadsmuur van Maastricht was Romeins
Auteur: Harry Lindelauf
Fotografie: Rijksmuseum van Oudheden, Rijksdienst Cultureel Erfgoed, gemeente Maastricht
In 333 starten de Romeinen de bouw van een muur om hun Maas-brug te beschermen. De eerste. stadsmuur van Maastricht wordt naar schatting vier meter hoog, 530 meter lang en telt tien torens en twee poorten.
Iedereen heeft het over een Romeins castellum, kom jij met een stadsmuur?
Ja, ik ben zo vrij. De Romeinen bouwen een muur rond een terrein van ongeveer 14.500 vierkante meter. Dat lijkt voor mij meer op een stadsmuur dan op een kasteel, vind je niet? De muur beschermt niet één gebouw maar een heel complex met uiteraard de brug, een grote graanopslag, een gebouw met twee halfronde uitbouwen ten noorden van de thermen en andere gebouwen. Niet het hele binnenterrein is volgebouwd.
Trouwens, aan de kant van Wyck wordt de brug ook beschermd. Van die versterking zijn geen resten gevonden, die zijn verdwenen in de Maas. Maar ze zijn er geweest, het is niet logisch een brug maar op één oever te beveiligen.
Hoe zag die stadsmuur er uit, weten we dat?
Ja, dankzij onderzoek van de archeologen Eric Wetzels en Gilbert Soeters is het plaatje redelijk duidelijk. De muur is gebouwd van kolenzandsteen, als kleine stenen aangevoerd uit de Ardennen. Ook wordt mergel uit het Maasdal gebruikt voor de mortel. Dezelfde materialen trouwens als de stadsmuur die rond 1229 verrijst. De Romeinse constructie bestaat uit twee muren op korte afstand van elkaar. De tussenruimte is gevuld met mortel en stenen. Op elke 50 meter staan ronde torens en de twee ingangen van 3,40 meter breed worden ingeklemd tussen rechthoekige torens. Vóór de stadsmuur graven de Romeinen een negen meter brede en vier meter diepe gracht.
Waarom wordt er een stadsmuur gebouwd?
Constantijn de Grote voltooit een nieuwe opzet voor de verdediging van onze streken. Eerder was de Rijn een goed bewaakte grens. Invallen van Germaanse stammen maken duidelijk dat het land achter de grens slecht is beveiligd als de grenstroepen het niet redden. De Romeinen schakelen over naar een zone-verdediging. Er worden stenen versterkingen gebouwd in Cuijk, Nijmegen, Aken, Tongeren en Maastricht. Heerlen had ook een versterking, dat blijkt uit grachten die bij het Thermenmuseum en het Tempsplein zijn gevonden. Langs de belangrijkste wegen verrijst een netwerk van wachttorens om toezicht te houden en te waarschuwen. De fundamenten op de Goudsberg bij Valkenburg-Walem, in dezelfde tijd in gebruikt, zijn waarschijnlijk van zo’n wachttoren. Bij onraad grijpen kleinere legereenheden in vanuit de versterkingen.
Die bouw, dat moet een gigantische klus zijn geweest
Zeg dat. We praten over meer dan 4.000 vierkante meter muur, tien torens van vijf meter hoog met een doorsnee van negen meter en twee torens naast de twee poorten. Er is uitgerekend dat de grachten 6.500 kuub grondverzet opleveren. De bouwsteen komt grotendeels via de Maas per platbodem uit de Ardennen, dat alleen al is een enorme operatie die veel planning vraagt.
Wie was de gelukkige aannemer?
Er komt maar één bedrijf voor in aanmerking: de hulptroepen van het leger. Die beschikken over de kennis en de spieren om deze klus te klaren. Maar of ze er gelukkig van werden?
Wat is er gebeurd met de Romeinse stadsmuur?
Als de Romeinen ten onder gaan, komen de Franken. Misschien hebben de kerkelijke leiders als Lambertus en Servatius er geresideerd. Maar dat is niet aangetoond. Er zijn berichten dat de Vikingen in 881 tijdens een rooftocht de stadsmuur (of fort, of castellum) kort en klein slaan. Opvallend is dat slechts twee grotere steenblokken in de rechtertoren van de Onze Lieve Vrouwe basiliek stammen uit de Romeinse stadsmuur. Boven de grond is alles verdwenen en niemand weet waar die tienduizenden stenen zijn gebleven.
Je zegt boven de grond, hoe zit het dan onder de grond?
Dat is gelukkig andere koek. Bij opgravingen zijn in de loop der jaren funderingen gevonden onder de kerk, onder het wegdek van de Houtmaas en onder café Bonne Femme aan de Graanmarkt. Als je op onderzoek uit wil: Op het parkeerterrein van de Houtmaas geven ronde metalen platen de contouren aan van een toren. En in de kelder van hotel Derlon vind je nog een stuk muur met een deel van de westelijke poort.
Bijschriften foto’s
[1] De fundering van de toren op de Houtmaas.
[2] Restant van de stadsmuur in de museumkelder van hotel Derlon.
[3] Maquette van de Romeinse versterking Maastricht.
[4] Restanten van de Romeinse versterking als onderdeel van de OLV-basiliek.
[5] Maquette van de Romeinse versterkingen met een filiaal op de Wyck-oever.
[6] Impressie van een Romeinse wachttoren à la Goudsberg.
[7] Plattegrond van de versterking over de hedendaagse straatindeling.
