De 1.900 jaar lange schaduw van een klein haantje
Auteur: Harry Lindelauf
Fotografie: Limburgs Museum, Vicky Maddow Wiki Commons, Anja Neskens
Een klein bronzen beeld van 1.900 jaar oud biedt een interessant duel van overeenkomsten en verschillen. Dit is het verhaal van een fraai stukje vakmanschap van een onbekende bronsgieter uit Engeland dat via een legionair terecht kwam bij een Romeins heiligdom. Maak kennis met het ‘Haantje van Buchten’.
Wie tegenwoordig bij Holtum-Noord over de A2 rijdt, kan er niet aan voorbij kijken: het 13 meter hoge, strak gestileerde en goudkleurige beeld van een haan. Slank, maar desondanks goed voor 1.000 kilo aluminium. Kunstenares Josée Fijnaut maakte het ontwerp als een hedendaagse vertaling van het origineel dat in 1976 werd gevonden bij een opgraving.
De nieuwe haan draagt twee boodschappen uit. De eerste is: je rijdt door het smalste stukje Nederland waar overheden de infrastructuur verbeterden met wat de Operatie Bottleneck wordt genoemd. De tweede boodschap is: je rijdt hier in een regio waar ooit de Romeinen woonden, werkten en doorheen reisden.
Foto: De haan naar het ontwerp van Josée Fijnaut wordt van binnenuit verlicht in de kleuren rood, geel en blauw. Dat zijn de kleuren van de emailleversiering van het originele beeldje.
Noodopgraving
Het is 1976. Op het industrieterrein langs de Heirbaan (!) is een noodopgraving georganiseerd. Een bedrijf wil uitbreiden en heeft haast. De (amateur)archeologen en vrijwilligers trekken een sprint en vinden resten van een Romeins heiligdom, waarschijnlijk een eenvoudig gebouw met een stenen fundament, wanden van leem en een dak belegd met dakpannen.
Tijdens de opgraving komen twee vondsten aan het licht die duidelijk maken dat het heiligdom was gewijd aan de godin Arcuana: het beeldje van de haan en een metalen plaatje. Arcuana is geen onderdeel van het brede aanbod van Romeinse goden, archeologen denken daarom dat Arcuana een godin was van de Kelten die door de oorspronkelijke bevolking werd aangehouden tijdens de Romeinse tijd.
Foto: Het Haantje van Buchten staat nu in het Limburgs Museum in Venlo. Het mist de kinlel, staart en rugplaat.
‘Zoals beloofd’
Het beeldje van de haan staat op een apart gegoten voetstuk waar een Latijnse tekst in is gekrast. De tekst meldt dat Ulpius Verinus, veteraan van het Zesde Legioen Victrix, het beeldje ‘zoals beloofd’ heeft geschonken aan Arcuana. Wat de belofte precies was, dat weten we niet zeker. Misschien heeft de legionair tijdens zijn diensttijd in het roerige Engeland Arcuana aangeroepen om gezond zijn pensioendatum te bereiken. Dat is kennelijk gelukt, vandaar de schenking van het beeldje dat hij waarschijnlijk mee bracht uit Engeland. De naam van Arcuana staat met gebeitelde punten ook op een druppelvormig metalen plaatje dat bij het heiligdom is gevonden.
Foto: Het Engelse haantje is onderdeel van de collectie van het Corinium Museum in Cirencester.
Muur van Hadrianus
Het Romeinse haantje legt op twee manieren een verbinding naar Engeland. De eerste is dat het Zesde Legioen Victrix van soldaat Ulpius Verinus in York was gelegerd. De Romeinen probeerden ten koste van veel gevechten met inheemse stammen hun rijk richting Schotland uit te breiden. Uiteindelijk werden die pogingen onder keizer Hadrianus gestaakt en dat leidde in het jaar 122 tot de bouw van de wereldberoemde Muur van Hadrianus tussen Newscastle aan de Noordzee en Carlisle aan de Ierse Zee.
De tweede verbinding met Engeland volgt uit de vondst van eenzelfde beeldje met een kleurige, emaille kleurvakjes op de borst in Groot-Brittannië, in Cirencester in 2011. Daar lag het beeldje in een graf van een kind van 2 à 3 jaar oud.
Foto: Legionair (Marcus?) Ulpius Verinus was mogelijk betrokken bij de aanleg of de verdediging van de Muur van Hadrianus.
De overeenkomsten
De dans tussen overeenkomsten en de verschillen tussen het oude en het nieuwe haantje is interessant. Lees mee:
- De hedendaagse haan staat aan de A2.
- De Buchtense haan is gevonden op korte afstand van een kruising van Romeinse wegen in de noord-zuid-richting op de rechteroever van de Maas (zeg maar de Romeinse A2) en in de oost-west richting Dilsen via een doorwaadbare plek in de Maas bij Grevenbicht. De moderne naam van de straat bij de vindplek: Heirbaan.
- De hedendaagse haan staat naast een mega-distributiecentrum, lees handel.
- De Buchtense haan is gevonden op korte afstand van een Romeinse boerderij (villa rustica), lees handel.
De verschillen
- De hedendaagse haan is met sokkel 13 meter hoog.
- Het Buchtense haantje is met sokkel 17,8 centimeter hoog.
- De hedendaagse haan weegt 1.000 kilo.
- Het Buchtense haantje weegt 258 gram.
- De hedendaagse haan heeft geen godsdienstige betekenis.
- De haan werd door de Romeinen gekoppeld aan Mercurius, god van de handel. Een andere uitleg spreekt over de haan als symbool voor de aankondiging van een nieuwe dag.
Dit artikel is gebaseerd op een rapport van de archeologen T. Derks en B. de Fraiture. Meer weten? Lees het volledige rapport.
